قلمکارسازی یکی از صنایع دستی پر سابقه ای است که قرنها در اوج شهرت بود و از دوره مغولها در ایران مرسوم شده است. در دوره مذکور به منظور جلب نظر خوانین مغول ایرانیان نیز دست به ابتکاراتی زدند که از جمله ابداع نقاشی روی پارچه یا پارچه های قلمکار بود، سپس این صنعت در زمان صفویه گسترش بیشتری پیدا کرد.
به هر صورت عمر پرشکوه این صنعت در زمان صفویه بود. در زمان سلطنت شاه عباس کبیر این صنعت رونق بسزایی یافت و بیشتر لباسهای مردانه و زنانه از پارچه های قلمکار تهیه می شد و این پارچه ها در این زمان شهرت فراوان داشته و مورد توجه درباریان بود و از اینرو بیشتر لباس آنان از ” قلمکار زر” یا ” اکلیلی” تهیه می شد. در اواسط عصر قاجاریه بتدریج از رونق آن کاسته شد.قملکاری یعنی بروی پارچه ساده و بدون نقش از کرباس و کتان بوسیله قالب و یا مهر، نقوش مختلف تصویر شود.
برای تولید قلمکار نخست به موادی از قبیل چوب، رنگ و پارچه احتیاج است.
الف – چوب: نقش های قلمکار به وسیله قالب های چوبی روی پارچه چاپ می شود. برای این کار قالب چاپ قلمکار را از چوب درخت گلابی و زالزالک میسازند. چون نسبت به سایر چوبها محکمتر و قابلیت انعطاف پذیری بیشتری دارند
ب- رنگ: کیفیت رنگ در حقیقت مرغوبیت قلمکار را تعیین میکند. هر قدر در ترکیب رنگها و انتخاب مواد اولیه رنگ دقت شود به آن درجه پارچه قلمکار مرغوب و با ارزش میباشد.مهارت و تجربه ایرانیان در این کار یکی از عوامل مهم پیشرفت نساجی به ویژه در رنگ آمیزی آن بوده است .رنگ های اصلی مورد استفاده در کار قلمکار عبارتنداز :
سیاه – قرمز – آبی – سبز – زرد
ج – پارچه: پارچه ویژه قلمکار باید نخی باشد چون پذیرش رنگ برای الیاف پنبه بمراتب زیادتر از پشم میباشد.
از پارچه قلمکار به عنوان رومیزی، پرده، رو تختی، سفره، سجاده، زیر عمامه، بقچه، چارقد، کیف، کراوات، دامن، پیراهن، روسری، دستمال و شال گردن استفاده می کنند.
اگر علاقه و پشتکار عده ای از استادکاران این فن نبود، اکنون اثری از این صنعت ظریف باقی نمی ماند ولی تلاش پیگیر صنعتگران این رشته و استقبالی که از آن شد موجب شد تا بار دیگر حجم تقاضا برای اینگونه پارچه های نقش دار افزایش یابد و چون مقدار تولید و عرضه این محصول محدود بود صنعتگران را به چاره اندیشی و پیدا کردن راه حل جهت عرضه بیشتر باهمان کیفیت هنری واداشت. در این مورد تنها راه چاره را ایجاد نقوش مورد نظر روی قالب و انتقال قالبهای مذکور روی پارچه دانستند. این هنر در دامغان نیز از رونق خاصی برخوردار است بزرگترین مرکز چاپ قلمکار در شهرستان دامغان واقع شده است اما از قدمت این هنر در این شهر تاریخ دقیقی در دست نیست اما با تحقیقی کوتاه از هنرمندان که پا به سن گذاشته و پدر و پدر بزرگشان نیز بدین کار مشغول بودند حداقل سابقه این هنر در دامغان به ۲۰۰تا ۳۰۰ سال پیش بر می گردد. در دامغان خانوادهای زیادی با نام خانوادگی چیت ساز وگازری هستند. اینان کسانی بودند که به این شغل مشغول بودند.
به هر صورت عمر پرشکوه این صنعت در زمان صفویه بود. در زمان سلطنت شاه عباس کبیر این صنعت رونق بسزایی یافت و بیشتر لباسهای مردانه و زنانه از پارچه های قلمکار تهیه می شد و این پارچه ها در این زمان شهرت فراوان داشته و مورد توجه درباریان بود و از اینرو بیشتر لباس آنان از ” قلمکار زر” یا ” اکلیلی” تهیه می شد. در اواسط عصر قاجاریه بتدریج از رونق آن کاسته شد.قملکاری یعنی بروی پارچه ساده و بدون نقش از کرباس و کتان بوسیله قالب و یا مهر، نقوش مختلف تصویر شود.
برای تولید قلمکار نخست به موادی از قبیل چوب، رنگ و پارچه احتیاج است.
الف – چوب: نقش های قلمکار به وسیله قالب های چوبی روی پارچه چاپ می شود. برای این کار قالب چاپ قلمکار را از چوب درخت گلابی و زالزالک میسازند. چون نسبت به سایر چوبها محکمتر و قابلیت انعطاف پذیری بیشتری دارند
ب- رنگ: کیفیت رنگ در حقیقت مرغوبیت قلمکار را تعیین میکند. هر قدر در ترکیب رنگها و انتخاب مواد اولیه رنگ دقت شود به آن درجه پارچه قلمکار مرغوب و با ارزش میباشد.مهارت و تجربه ایرانیان در این کار یکی از عوامل مهم پیشرفت نساجی به ویژه در رنگ آمیزی آن بوده است .رنگ های اصلی مورد استفاده در کار قلمکار عبارتنداز :
سیاه – قرمز – آبی – سبز – زرد
ج – پارچه: پارچه ویژه قلمکار باید نخی باشد چون پذیرش رنگ برای الیاف پنبه بمراتب زیادتر از پشم میباشد.
از پارچه قلمکار به عنوان رومیزی، پرده، رو تختی، سفره، سجاده، زیر عمامه، بقچه، چارقد، کیف، کراوات، دامن، پیراهن، روسری، دستمال و شال گردن استفاده می کنند.
اگر علاقه و پشتکار عده ای از استادکاران این فن نبود، اکنون اثری از این صنعت ظریف باقی نمی ماند ولی تلاش پیگیر صنعتگران این رشته و استقبالی که از آن شد موجب شد تا بار دیگر حجم تقاضا برای اینگونه پارچه های نقش دار افزایش یابد و چون مقدار تولید و عرضه این محصول محدود بود صنعتگران را به چاره اندیشی و پیدا کردن راه حل جهت عرضه بیشتر باهمان کیفیت هنری واداشت. در این مورد تنها راه چاره را ایجاد نقوش مورد نظر روی قالب و انتقال قالبهای مذکور روی پارچه دانستند. این هنر در دامغان نیز از رونق خاصی برخوردار است بزرگترین مرکز چاپ قلمکار در شهرستان دامغان واقع شده است اما از قدمت این هنر در این شهر تاریخ دقیقی در دست نیست اما با تحقیقی کوتاه از هنرمندان که پا به سن گذاشته و پدر و پدر بزرگشان نیز بدین کار مشغول بودند حداقل سابقه این هنر در دامغان به ۲۰۰تا ۳۰۰ سال پیش بر می گردد. در دامغان خانوادهای زیادی با نام خانوادگی چیت ساز وگازری هستند. اینان کسانی بودند که به این شغل مشغول بودند.